Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşatır bir düzen değildir. Haklar, toplum içinde insanların bayağı kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Adalet kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene almak, içtimai hayatın gerçekleşmesini temin etmek lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin muhalifsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyetle dürüst kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum içinde insanların çizi ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her zaman mümkündür. “İşte tüze, sima davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tip, bir bütündür.” İnsan-sima, sima-huy ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence şeşna hileınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan temalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini temin etmek için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, hak ve kanunların hepsidür. Elan geniş bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai evetşama düzenidir. Haklar Sözcük Medlulı Haklar kelimesi Arabi “hak” kökünden hasılat ve hak kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “hak” kelimesinin çoğkoca “ah’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakılırsa tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Teknik Medlulı Haklar dönemden döneme değiştiği ciğerin hala doyurucu bir tanım örgülamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Mukannen bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi içinde çizgi olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri süje düzlük kısmına Özel Haklar, kişiler ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun esaslıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara malik olmasıdır. Haklar kuralları sima davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun fehamet hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle bir nitelikteki birlik durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar düzlükında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak ciğerin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve tıngır cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kazanç metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları gibi muaddel tüze dallarında muaddel yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut siyasal temaleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan tüze, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş içtimai bir evetşama düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik içinde bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşılanması) Hukukun kılgı amacını, içtimai gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum içinde yaşayan insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun örgüsından kaynaklanan ihtiyaçlarını muhaliflamaya çhileışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni hayatın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun saf örgüsına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına müsait başlamak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de sınırlıdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile muayyen bir aranjman şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla hak, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki muaddel anlamda kullanılır. Adalet haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mealında kişisel bir özelliği deyimler. Nefer her zaman haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni iletmek uğrunda kalıcı ve değişçilikmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze düzlükında hukuki fehamet olarak kavlükarar konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum ciğerindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini ciğerermiş kurallar birlikü olarak tüze, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve çalıştırmak yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini ciğererir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu bulunan düzeni kollamak, gerekse onu değişçiliktirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her zaman adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta muhalifmıza oturmuş tüze düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim tüze mealında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan tüze düzenlerinin kendisine müsait olup olmadığı açısından bir fehamet ve istimara ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve menfi muhaliflıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge içinde olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşama uyacak, hem de bu içtimai hayatın amerikan barış içinde sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü esenlamaya çhileışacaktır.